Piše: Slobodan Giša Bogunović

 

Sagledana izbliza, koliko je to pešaku uopšte moguće, fontana na Slaviji je tek dekorativna voda neregulisanog i haotičnog tranzita, jedan preuranjeni ukras raščinjenog oboda Slavije, predalek svakom idealu budućeg Sitija. Kao kičasta etida za srce grada, koje danas kuca ubrzano i na preskok, svedočanstvo je oveseljenog nehaja za tu opasnu bolest Beograda i po mnogo čemu primer analfabetskog poimanja gradouređivanja po ukusu političara i neukih stručnih savetnika, što visokim mlazom toče šampanjac, pevajući jer zlo ne misle, ali ga praveći. Opletena gustim kolskim saobraćajem i nedohvatna građanima, smetajući i svirajući vozačima da nadjača motornu buku, ona je povod sukobu kolskih i pešačkih namisli i trajektorija, mesto teškog sudara utilitarnog i estetsko-ambijentalnog oblikovanja javnog prostora. Najzad i nešto, čija će se prava veličina, nemaštoviti bazenski oblik i završni račun ukazati svaki put kad mlaznice presahnu

 

Kada je 1947, kao glavni urbanist grada, Nikola Dobrović pravdao uklanjanje Terazijske fontane, omiljenog odmorišta i sastajališta Beograđana, razloge je nalazio u njenoj isključivo dekorativnoj svrsi, boljem protoku motornog saobraćaja, pa čak i u većoj brzini marširanja “redova živih formacija” na predstojećoj Prvomajskoj paradi. S pogromaškim žarom u to vreme brisana su monarhijska značenja i drugih javnih prostora Beograda – rušene ograde oko kompleksa dvorova i Doma Narodne skupštine. Dve godine kasnije, više nije bio urbanistički čelnik, ali je zaveštanje ostalo: u rondelu na Slaviji položeni su Tucovićevi posmrtni ostaci, preneti iz Lazarevca, a čin je pravdan čuvanjem predratne tradicije socijalističkog pokreta u obližnjoj “Sali mira”. Nije bilo mesta opravdanom čuđenju što se oko groba radničkog tribuna suludo zavrteo kolski karusel.
I ne samo zato što se iz godine u godinu saobraćajna vrteška okretala sve brže i luđe, a grobno mesto mesecima bilo okićeno čak i novogodišnjom rasvetom, Slavija je postala slika našeg umeća i učinka gradouređivanja. Kroz brojne konkurse, raskošne idealizacije i neodlučne realizacije, raspre, članke, inicijative i visokomislena obrazloženja, ona je bila mesto učitavanja smisla, a ostala naš prostor praznine. Vremenom je izrasla u aporem beogradskog urbanizma, ali takođe i u svakodnevni praktikum civilizacijske neophodnosti metroa u metropolskom Beogradu. Međutim, prema planovima koje gradska vlast pokazuje građanima, ostaće i dalje vrtlog saobraćajnog nereda i vozačkog alfizma, bezoblik koji čeka svoje urbano značenje i kalup. 
Ne odmakavši dalje od poratne vizije funkcionalnog kolovoza sa stihijski nastalim i nedovršenim arhitektonskim okvirom, trg je je ovih dana upotpunjen muzičkom fontanom, dočekanom visokim očekivanjima da će namah postati simbol grada. Premeštanjem Tucovićevih posmrtnih ostataka gde im je od početka i bilo mesto, memorijalno-funeralni karakter tog prostora, koji je davno iščezao u saobraćajnoj entropiji, a koji je malo ko opažao i za njega mario, odmenio je ovaj iz repertoara “ulepšavanja” gradskih prostora.

 

Kičasta etida za srce grada

 

Kao na Trafalgaru ili sred njujorškog Central parka, fontana je često ishodište arhitektonskih pa i urbanističkih kompozicija, gdegod i krunište pejzaža, kao kakva vođica punom akordu celishodnosti i lepote prostora. U renesansi, u baroku, to je spoj skulpture, čvrste i fluidne arhitekture, vođene zakonom prostornog sklada, i bez svetlosno-zvučnog programa i dirigenata na daljinu, muzika i svetlost po sebi, skulptorsko, simboličko, konceptualno delo, ili sve to zajedno. Za razliku od mnogih građevina, pa i čitavih naselja, mio je događaj, često dragulj među javnim dobrima, koji ogleda vedar i svakome pristupačan lik grada, slobodan od investitorske hlepnje i naloga nečijeg kapitala.
No, kakva je naša fontana? 

 

“Kao i mnogo puta dosad, po nekoj naivno-zadužbinarskoj i narcisoidnoj, a ne ekonomskoj i opštekorisnoj logici, pobrkani su prioriteti, pribavljeno malo prolazne slave, topline reflektora, i izmamljen stranački aplauz. Isturen je rog izobilja u gradu gde bi se iskrena ljubav prema etosu vode, ali i samim građanima, najpre iskazala preispitivanjem i obustavljanjem gradnje oblakoderskog naselja-zavese prema reci u Savskom amfiteatru, ili, recimo, uvođenjem vodovoda i kanalizacije za sve stanovnike Beograda, ili namerom da se uspregne arhitektonska kakofonija splavova, ili, naravno, najobičnijim svakodnevnim održavanjem brojnih, već postojećih fontana i česama Beograda.”

 

Sagledana izbliza, koliko je to pešaku uopšte moguće, fontana na Slaviji je tek dekorativna voda neregulisanog i haotičnog tranzita, jedan preuranjeni ukras raščinjenog oboda Slavije, predalek svakom idealu budućeg Sitija. Kao kičasta etida za srce grada, koje danas kuca ubrzano i na preskok, svedočanstvo je oveseljenog nehaja za tu opasnu bolest Beograda i po mnogo čemu primer analfabetskog poimanja gradouređivanja po ukusu političara i neukih stručnih savetnika, što visokim mlazom toče šampanjac, pevajući jer zlo ne misle, ali ga praveći. Opletena gustim kolskim saobraćajem i nedohvatna građanima, smetajući i svirajući vozačima da nadjača motornu buku, ona je povod sukobu kolskih i pešačkih namisli i trajektorija, mesto teškog sudara utilitarnog i estetsko-ambijentalnog oblikovanja javnog prostora. Najzad i nešto, čija će se prava veličina, nemaštoviti bazenski oblik i završni račun ukazati svaki put kad mlaznice presahnu. 
U širem smislu, pak, simptom je bunila u određivanju razvojnih tokova grada, takvog da se, s jedne strane, ulaguje pešaku i štedro proširuje pešački centar, a s druge, uveliko opredmećuju ideje automobilskog grada, ne mareći što će život po obodu promenada, i onom ostatku prestonice, postati još manje snošljiv. 
Umesto da kupi sebi čizme ili barem zakrpi đonove, Beograd se kiti ruzmarinom na reveru poderanog odela.

 

Fontana kao bunar 

 

Kao i mnogo puta dosad, po nekoj naivno-zadužbinarskoj i narcisoidnoj, a ne ekonomskoj i opštekorisnoj logici, pobrkani su prioriteti, pribavljeno malo prolazne slave, topline reflektora, i izmamljen stranački aplauz. Isturen je rog izobilja u gradu gde bi se iskrena ljubav prema etosu vode, ali i samim građanima, najpre iskazala preispitivanjem i obustavljanjem gradnje oblakoderskog naselja-zavese prema reci u Savskom amfiteatru, ili, recimo, uvođenjem vodovoda i kanalizacije za sve stanovnike Beograda, ili namerom da se uspregne arhitektonska kakofonija splavova, ili, naravno, najobičnijim svakodnevnim održavanjem brojnih, već postojećih fontana i česama Beograda. 
Ovde se, izgleda, još nije rodio trudoljubac da jednom prebroji sve one s pompom otvarane fontane i gradska vrela, koja su zatim iščezla u nemaru, postala prljave žardinjere i suve česme, zakorovljeni, gdegod i sjajnim skulpturama ukrašeni bazeni. Danas je bolje nego pre, ali seća li se ko Jovinove “Bele fontane” pred Urbanističkim zavodom ili Pantovićeve na Sajmu, kristalne fontane pred hotelom “Jugoslavija”, Grkovićeve izvanredne “Barske flore” na Zvezdari, pa srušene fontane u atrijumu tadašnjeg Surčinskog aerodroma ateljea “Lik” ili Jankovićeve kod “Poslednje šanse”, rasturene replike Terazijske fontane u Čumićevom sokačetu, fontane-bazena na Malom Tašmajdanu ili one u parku kod Narodne skupštine… a niz neka nastave i u život neka vrate, što im je i posao, idejama prepuni, gradski oci.
Fontana je i danas urbani simulakrum bunara želja, gde savremeni grad još čuva mesto za pagansko verovanje da voda udomljuje božanstva i ispunjava želje. Samozaljubljenoj fontani na Slaviji, koja je tek slučajna slika i zvuk u prostoru, i jedan kitnjasti aksesoar neuređenog trga, ne može se ni prići, niti u nju baciti novčić. Možda tek izdaleka, pa gde padne. Ona ne ispunjava želje već ih gasi, sigurno zato što je bunar u koji su bačene ogromne pare. 

 

 

 

 

“Politika”, KUN